Good gut

Sensorisch gezien zijn onze darmen ontzettend gevoelig. Vaak voelen we zelfs eerst met onze buik. Verliefdheid, verdriet, angst. Het zijn allemaal gevoelens die je in je buik waarneemt. Een overgevoelige darm kan behoorlijk vervelend zijn. Thans heeft zo’n één op tien mensen last van zo’n overgevoelige of prikkelbaredarm. Niet dodelijk, maar wel – zoals de naam al suggereert – behoorlijk irritant.

What’s in a name?

Het prikkelbaredarm syndroom, of kort PDS. Wees niet bang, we hebben het hier niet over een levensbedreigende aandoening, althans, niet in de fysieke zin des woords. Maar voorop staat dat deze aandoening bijzonder irritant kan zijn (zie daar de naam prikkelbare darmsyndroom) en een ontzettend grote impact kan hebben op de kwaliteit van leven. Mentaal dus behoorlijk ‘killing’ zo kan men wel stellen!

Dat zit tussen de oren!

In de wetenschap wordt PDS een functionele aandoening genoemd: de darmfunctie is verstoord, maar er is geen duidelijk aantoonbare fysiologische oorzaak aanwezig. Mensen met PDS geven aan last te hebben van darmklachten – bijvoorbeeld pijn en een opgeblazen gevoel. Daarnaast lijkt de darm overgevoelig, maar de darm ziet er van binnen verder gezond uit. “Dat zit tussen de oren” wordt dan wel eens gezegd. Maar, is dat wel echt zo?

Een warboel van natte poep, droge keutels, pijn en andere klachten

PDS is een ontzettend diverse aandoening en kent een uiteenlopend scala aan klachten en uitingsvormen. Een verstoorde stoelgang in combinatie met pijn staan in de basis om tot een diagnose* te komen, maar daarnaast zijn er nog veel andere klachten mogelijk, zelfs ‘in the mix’.

Primaire klachten

· Allereerst is er de “nattere” variant: PDS met diarree (PDS-D). Dan is er PDS met obstipatie, oftewel de “droge”, of “harde” variant: PDS-O. Een derde variant wordt gekenmerkt door een mixed stoelgang: diarree, afgewisseld met obstipatie (PDS-M). Tot slot is er de unspecified variant: PDS-U. Hierbij is er niet duidelijk sprake van een verstoorde stoelgang, maar zijn er wel andere darmklachten aanwezig, bijvoorbeeld aanhoudende pijn in combinatie met een opgeblazen gevoel.

· Om tot een harde diagnose van PDS te komen dienen bovenstaande verstoringen in stoelgang geruime tijd gepaard te gaan met pijn of ongemak in de buik; minstens 3x per maand gedurende de afgelopen 3 maanden*.

· Hoewel PDS nu zo’n dikke eeuw binnen het diagnostisch scope van de specialist ligt, werd de diagnose tot zo’n 50 jaar geleden gesteld op basis van de afwezigheid van overige ziekten. Tegenwoordig zijn er specifieke criteria die de specialist helpen een positieve diagnose te stellen [1]

Secundaire klachten en de psyche

· Hoewel pijn en een verstoorde stoelgang belangrijk zijn om tot de diagnose te komen van PDS, heeft de doorsnee PDS-er ook last van een breed scala aan andere darmklachten, bijvoorbeeld een opgeblazen gevoel, winderigheid, slijm bij de ontlasting of het gevoel van een onvolledige poepbeurt.

· Het prikkelbaredarm syndroom veroorzaakt in de eerste plaats vooral veel fysiek ongemak, maar dit kan op de lange termijn resulteren in een negatieve kwaliteit van leven. Daarom mogen de mentale gevolgen van continue onrust in de buik niet worden onderschat: veel mensen met PDS krijgen gaande weg last van angsten of depressieve gevoelens [2].

Behandeling na behandeling

De wetenschap is er nog niet helemaal uit hoe PDS zich precies ontwikkelt en de oorzaken die hieraan ten grondslag liggen zijn ook niet helemaal duidelijk. Duidelijk moge zijn dat PDS een nogal moeilijk te diagnosticeren vergaarbak is van gefragmenteerde symptomen die in allerlei mogelijke combinaties PDS benoemd mogen worden.

En dat maakt het behandelen van de aandoening nogal een uitdaging. Door de diversiteit aan klachten kan het lastig zijn in te schatten welke behandeling in te zetten. Hierdoor passeren patiënten vaak veel specialisten, alvorens met de diagnose “PDS” naar huis gestuurd te worden. Het algemene advies luidt dan meestal: “leer er mee leven”.

Wat zeggen de cijfers?

In Nederland heeft ongeveer 10% van de bevolking een gediagnosticeerde prikkelbaredarm. Hoewel het daadwerkelijke aantal waarschijnlijk hoger ligt, doordat niet iedereen met klachten naar de dokter gaat, is dat getal vergelijkbaar met andere landen in de Westerse wereld. Zoals jullie inmiddels wellicht weten maak ik, als het om gezondheid gaat, graag cultureel-antropologische vergelijkingen. In dit geval is het interessant om je af te vragen:

1. Komt deze aandoening minder voor in niet-Westerse landen?

2. Als dat zo is, is deze aandoening dan geassocieerd aan een Westerse leefstijl?

3. Is de aandoening verschillend in Westerse en niet-Westerse landen?

Je voelde ‘m al aankomen, het antwoord op alledrie deze vragen luidt: ja! In de niet-Westerse landen komt PDS minder vaak voor. In een land als India - doorgaans gekenmerkt door minder goede hygiëne - komt PDS bij net meer dan 4% van de bevolking voor [3]! Dat is vreemd, zou je kunnen zeggen, zeker gezien de hoge hygiëne standaarden die wij er hier op nahouden... Toch kan in het algemeen worden geconcludeerd dat PDS in de Zuid-Aziatische landen het minst voorkomt [ 4].

Figuur 1: Geografische globale spreiding van het prikkelbare darmsyndroom: Zuid-Azië kent de laagste prevalentie

Maar even opgelet! Want ondanks er sprake is van een grote geografische variëteit in ziekteprevalentie (hoe vaak een ziekte voorkomt), is de waarheid veel minder zwart-wit. Gezondheidszorg is namelijk lang niet overal zo toegankelijk als bij ons in Nederland. En zo vrij als wij praten over poep en plas, zo gesloten kunnen bepaalde culturen zijn in het uiten van ongemak omtrent zulk soort onderwerpen. Concluderen dat PDS een aandoening is van het Westen lijkt misschien toch wat voorbarig, al wil ik jullie een aantal interessante associaties zeker niet onthouden.

Culturele adaptatie: the West isn’t always the best

Want stel nou dat PDS inderdaad minder vaak voorkomt in niet-Westerse landen, zoals eerder ook wel gesuggereerd door wetenschappers [5], dan rijst de belangrijkste vraag: wat maakt nou dat mensen in niet-Westerse landen minder gevoelig zouden zijn voor het ontwikkelen van PDS?

Een zeer merkwaardige observatie is het gegeven dat landen die snel “verwesteren” een toename laten zien in het voorkomen van darmaandoeningen [6 , 7 ]. Dat verklaart mogelijk ook de hoge prevalenties in de Zuid-Amerikaanse landen (zie afbeelding 1) [ 4]. Ook Singapore laat duidelijk zien dat, na een decennium van continue industriële groei, het aantal mensen met PDS bijna is verviervoudigd [ 5 ]!

Niet aanleg of een verminderde gevoeligheid, maar juist gedrag lijkt dus een rol te spelen binnen dit hele vraagstuk. Verwesterd gedrag om precies te zijn. Reden genoeg om een niveautje dieper te kijken. Wat blijkt: belangrijke factoren die samenhangen met een toename in het voorkomen van PDS in zgn. verwesterde landen zijn a. een verbeterde hygiëne, b. overbevolking, c. stress en d. een veranderd voedingspatroon.

Oorzaken van onrust

Interessant genoeg zijn juist drie van die vier factoren gerelateerd aan thans veronderstelde onderliggende oorzaken van PDS.

Hygiëne en infecties

Een darminfectie op adolescente of jong-volwassen leeftijd kan een risicofactor zijn voor het ontwikkelen van PDS. Toen ik nog in het MUMC+ werkte zag ik niet zelden patiënten die PDS klachten kregen na een vakantie in Zuid-Azië of Egypte. Niet die vakantie, maar wel de dagenlange diarree die ze daar opliepen bleek een trigger voor het aanhouden van klachten en de evolutie daarvan naar PDS, de zgn. post-infectueuze PDS.

Onderzoek heeft inmiddels aangetoond dat kinderen in niet-Westerse landen in hun eerste levensjaren tot wel 8 keer per jaar een bacteriële darminfectie kunnen oplopen. Dat is vele malen minder in de Westerse wereld [8]. Juist die vroege blootstelling aan bacteriën lijkt een soort immunologische weerstand op te bouwen, waardoor het lichaam op latere leeftijd weerbaarder is tegen het ontwikkelen van darminfecties en hiernavolgende post-infectueuze PDS. Latere blootstelling daarentegen (het vakantie verhaal) kan juist tot heftige immuunreacties leiden in de darm. Deze doven weliswaar uit, maar in zekere mate houden ze een irritatie in stand die uitmondt in de post-infectueuze prikkelbare darm.

Stress en de hersenen-darm as, een witteboorden-ding

Hoewel onze darmen onafhankelijk van onze hersenen kunnen functioneren, staan ze in verbinding met elkaar. Zoals acute stress kan leiden tot acute darmklachten (je hebt een belangrijke toets en krijgt acuut last van diarree), kan aanhoudende stress leiden tot overactiviteit van de zgn. hersenen-darm as, waardoor chronische verstoringen kunnen optreden op darmniveau.

Thans worden wij vaak geleefd door toenemende werkdruk. Niet alleen worden we geacht te moeten presteren op het werk, we moeten continu bereikbaar zijn, houden er hoge sociale eisen op na (koophuis, betere baan, verbouwing, auto, kinderen) en zie daar: ons stresscentrum draait overuren. Niet voor niets dat veel mensen met een stressvolle baan last hebben van een opgeblazen gevoel, buikpijn en een verstoord ontlastingspatroon [9 ].

Weet wat je eet

Het klinkt wellicht niet vreemd dat eten en drinken ook een rol kunnen spelen in het ontstaan van darmklachten. Eentonig, bewerkt eten, veel vet en simpele suikers: ze beïnvloeden onze darmgezondheid. Veelal doordat ze de samenstelling microbiota versimpelen. Maar wanneer klachten eenmaal aanwezig zijn kan eten deze ook verergeren. Vetten, suikers, waaronder FODMAPs en scherp eten staan bekend als triggers voor een opgeblazen gevoel pijn en winderigheid [10,11].

The gut is the gateway to good health

Een vergelijking op cultureel-antropologisch niveau haalt dus wel degelijk interessante bevindingen bovenwater. Bevindingen die ook van bio-wetenschappelijk belang zijn. Door groter te durven kijken en een aandoening als PDS holistisch te benaderen kan het verder bestuderen van deze aandoening tot nieuwe inzichten leiden die behandeling in de toekomst mogelijk maakt. Het low-FODMAP dieet is een van de benaderingen die bij FODMAP-gevoelige patiënten goede resultaten boekt. Doch, voorkomen is altijd beter dan genezen.

Zint dus, eer ge begint. Eigenlijk helemaal geen slecht voornemen zo aan het begin van het jaar. En daar is het zeker nog niet te laat voor. Maak een plan met ruimte is voor nieuwe ambities, maar ook voldoende rust en ontspanning. Eet lekker, maar gezond én gevarieerd. Draag op holistische wijze zorg voor dat vreemde hoopje in je buik. Eigenlijk is het heel simpel: “listen to your gut feeling” vat het mooi samen, want wat uiteindelijk is the gut the gateway to good health!

Een mooi en gezond 2017 gewenst allemaal!

Enjoy health!

The doc.

- Samefko

*Als je last hebt van klachten zoals hierboven beschreven, raadpleeg dan je huisarts om ook daadwerkelijk tot de diagnose te komen. Trek die conclusie nooit zelf op basis van hierboven beschreven informatie. Er kan namelijk sprake zijn van een andere oorzaak voor je klachten!

Bronnen

1. Rome III criteria for the Irritable Bowel Syndorm via http://www.romecriteria.org/assets/pdf/19_RomeIII_apA_885-898.pdf

2. Thijssen A, Jonkers D, et al. Dysfunctional cognitions, anxiety and depression in irritable bowel syndrome. J Clin Gastroenterol. 2010;44 (10)

3. Ghoshal U,Abraham P et al.Epidemiological and clinical profile of irritable bowel syndrome in India: report of the Indian Society of Gastroenterology Task Force. Indian J Gastroenterol 2008;27:22–8

4. Lovell R, Ford A. Global prevalence of and risk factors for Irritable Bowel Syndrome: A meta-analysis. Clinical Gastorenteorlogy and Hepatology, 2012; 10: 712-721

5. Spiller R, Garshed K. Infection, inflammation and the irritable bowel syndrome. Digestive and Liver Disease, 2009; 41: 844-849

6. Gwee KA, Wee S, Wong ML, et al. The prevalence, symptom characteristics, and impact of irritable bowel syndrome in an asian urban community. Am J Gastroenterol 2004; 99: 924–31

7. Ho KY, Kang JY, Seow A. Prevalence of gastrointestinal symptoms in a multira- cial Asian population, with particular reference to reflux-type symptoms. Am J Gastroenterol 1998; 93: 1816–22

8. O’Ryan M, Prado V, Pickering LK. A millennium update on pediatric diarrheal illness in the developing world. Semin Pediatr Infect Dis 2005;16:125–36

9. Grodzinsky E, Hallert C et al. Could gastrointestinal disorders differ in two close but divergent social environments? Int J Health Geogr. 2012; 11: 5.

10. Ludidi S, Conchillo J et al. Does meal ingestion enhance sensitivity of visceroperception assesment in IBS? Neurogastroenterol Motil, 2012; 24 (1): 47-53

11. Ludidi S, Conchillo J et al. Rectal sensitivity as hallmark for IBS: defining the optimal cut off]. Neurogastroenterol Motil, 2012; 24 (8): 729-733

#darmen #PDS #IBS #obstipatie